Ondersteunde communicatie

OC betekent dat je door het gebruik van alle mogelijke communicatievormen en middelen je kunt uitdrukken. Denk hierbij aan de inzet van:

• (eenvoudige) gebaren
• verwijzende voorwerpen
• lichaamstaal
• pictogrammen
• geschreven woorden of letters
• OC-hulpmiddelen als spraakcomputers en communicatieboeken en handige apps

Vaak worden meerdere vormen van OC door elkaar heen gebruikt. Al deze vormen zijn even belangrijk. Als het jou maar helpt om te communiceren, of je communicatie te verbeteren. 

Communiceren met OC leer je niet in een cursus, maar doordat iedereen om je heen ermee communiceert: net zoals een kind gesproken taal en een doof kind gebarentaal leert.
Het gebruiken van plaatjes kan bijvoorbeeld door één of twee pictogrammen per zin aan te wijzen, of er gebaren bij te maken. Op deze manier ondersteun je gesproken taal met andere communicatievorm(en). Dit heet modelleren.  Het aanleren van OC is grotendeels hierop gebaseerd.

Een heel mooi beeld van wat OC kan betekenen voor jou, maar ook voor de mensen om je heen, krijg je door naar dit filmpje te kijken, neem er even de tijd voor, want is echt super mooi gemaakt en geeft een realistisch beeld van OC.

Leidraad Ondersteunde Communicatie

Via de International Society of Augmentative and Alternative Communication en de Nederlandse afdeling ISAAC-NF vind je veel goede informatie, die kan helpen bij de diagnose, een eventuele behandeling en vooral ook bij het vinden van de voor jou best passende OC hulpmiddelen. Wij geven in deze Keuzehulp een aantal voorbeelden en richten ons vooral op de hulpmiddelen. Maar er komt heel veel meer bij kijken om te leren omgaan met deze hulpmiddelen en er het meest optimale uit te halen. Spreekt het je aan om daar meer over te weten, neem dan de tijd om je te verdiepen in de

Leidraad Ondersteunde CommunicatieBron: ISAAC-NF Leidraad ondersteunde communicatie 2020, Oeffelt, International society for augmentative and alternative communication - Netherlands and Flanders

Communicatiehulpmiddelen 

Hulpmiddelen om beter te communiceren als je niet of heel moeilijk kunt spreken, kun je onderverdelen in de volgende categoriën:

1. Lichaam
   1. Je lichaam zie je niet direct als een hulpmiddel, maar heeft in communicatie zeker een grote impact
2. Materialen
   1. Eenvoudige communicatie kun je ondersteunen met diverse materialen, zoals voorwerpen, maar ook plaatjes, foto's, pictogrammnen en communicatiekaarten kunnen communicatie ondersteunen, als spreken niet of beperkt mogelijk is - dit noemen we hierna "Statische OC", een aantal van die hulpmiddelen vind je hieronder
3. Spraakknoppen
   1. Spraakknoppen gebruik je om eenvoudige boodschappen uit te spreken. Iemand spreekt voor jou één of meer teksten in, die je regelmatig gebruikt. Spraakknoppen lopen meestal op een batterij
4. High-Tech oplossingen
   1. Uitgebreide ondersteuning van spraak met apps, telefoon, tablet en (spraak)computer kan je een onuitputtelijke woordenschat bieden, je noemt dit ook wel "Dynamische OC". Ook hiervan vind je hieronder diverse mogelijkheden.

Bovenstaand ondersteunde communicatie hulpmiddelen worden vaak gecombineerd gebruikt, afhankleijk van de plaats waar je het gebruiken wilt, maarv natuurlkijk ook hoe handig jij bent met de verschillende mogelijkheden. Het goed uitzoeken wat bij jou past en waar jij de beste communicatie mee voor elkaar krijgt luistert nauw. Gelukkig zijn edr diverse specialisten, die jou kunnen helpen om dit goed uit te zoeken.

Vocabulaire

Dan heb je ook nog diverse opties voor vocabulaires. Afhankelijk van je behoefte kun je kiezen voor  een ‘vaste vocabulaire set’. Een set met symbolen, foto’s en/of het gebruik van letters. Er zijn heel veel verschillend vocabulaires ontwikkeld. Daarin worden woorden gezet die jij vaak gebruikt of nodig hebt. Je kunt dat gebruiken samen met de vaste vocabulaire. Daarnaast zijn er (volledig) op tekst gebaseerde vocabulaires en vocabulaires die speciaal ontwikkeld zijn voor bijvoorbeeld mensen met ALS , of afasie. Een mooi overzicht over verschillende vocabulaires is gemaakt door De OC Specialiasten. OC Specialisten bestaat uit een groep therapeuten, die een stevige passie hebben om mensen te ondersteunen in het maken van de juiste keuzes voor hardware, software en vocubulaires. Bekijk hier het overzicht welke vocabulaires je kunt gebuiken per spraakcomputer

Bediening

Om te kunnen ‘praten’ kies je letters, woorden of plaatjes die duidelijk maken wat je wilt zeggen. Als je een letter of plaatje niet kunt kiezen (selecteren) door deze met je vingers aan te raken, moet je het op een andere manier doen.

Bijvoorbeeld met een kleine (computer)muis of met één- of twee functieschakelaars. Die schakelaars kun je op allerlei manieren bedienen: een hoofdsteun met schakelaars, blaas-/zuigschakelaars, kinbesturing of een joystickbesturing. Je kunt de schakelaars zelfs in de besturing van je rolstoel laten bouwen.

Oogbesturing

Als je niet met je handen kunt werken, zijn er mogelijkheden om met één of beide ogen te sturen. 
Mocht het zo zijn dat je niet lang genoeg naar één punt kunt kijken, regelmatig onwillekeurige oogbewegingen maakt, niet bewust kunt knipperen met je ogen, of snel moe wordt bij oogsturing, dan kun je aan de Minimal Movement Switch (MMS) denken. Mogelijk lukt het daarmee wel.

Omgevingsbesturing

Omgevingsbesturing betekent dat je met bijvoorbeeld je mobiel de gordijnen of deuren dicht of open kunt doen, het koffiezetapparaat of de lamp aan kunt zetten of de robotstofzuiger aan het werk zetten. Dit kun je met sommige spraakcomputers ook doen. De taken worden dan in een symbool geprogrammeerd.

Scouters breidde onlangs de Keuzehulp Het Handig Helpend Huis uit, waarin dit soort huisautomatisering (Domotica) is beschreven.

Er zijn diverse spraakcomputers, en er komen  steeds nieuwe bij. De beste spraakcomputer voor jezelf, je kind of je cliënt uitzoeken valt niet mee, maar gelukkig zijn hiervoor gespecialiseerde adviseurs in te zetten. Deze werken bij de verschillende leveranciers. Of je kunt contact opnemen met: OC Specialisten

Ook maakte het filmteam van Scouters op verzoek van KMD, een van de producenten / leveranciers van spraakcomputers, een video met een interview met Femke, moeder van Morris. Zij vertelt over het proces om tot een spraakcomputer te komen en laat zien hoe het werkt. Aan het eind vertelt zij ook over haar activiteiten om ouders met een kind met een uitgebreide zorgvraag te ondersteunen vanuit haar eigen ervaringen met Morris. Lees meer over haar aanpak op haar websiteTrots op Femm

De spraakcomputers worden in principe vergoed via Zorgverzekeraar of WLZ, zie het blok over financiering hieronder.

Spraakcomputers met aanraakscherm

Spraakcomputers met aanraakscherm	Oog-be- sturing	Scherm grootte inch	Mee- lees-scherm achter	Omge-vings- bestu-ring	Ge-wicht kg	Accu / normaal gebruik
Talkpad 8	ja	8	nee?	nee	?	10 uur
Talkpad 10	ja	10	nee?	nee	?	10 uur
Gridpad Go	ja	?	nee	nee	1,2	8 uur
Gridpad 10S	nee	10	ja, 4 inch	ja	1,5	8 uur
Gridpad 13	ja	13	ja	ja	3 & 0,6 oog- tracker	8 - 13 uur
Gridpad 16	ja	16	ja	ja	3,5 (zonder oog tracker)	8 - 13 uur
Vibe 10	ja	10	ja	nee	1,5	11 uur
Vive 12	ja	13	ja	nee	1,5	11 uur
TD I-110	ja	10	nee?	nee	1,4	18 uur
TD Pilot * (alleen apple)	ja	?	ja	nee	2	10 uur
Tellus 6	nee	14	ja	nee	2,45	14 uur
Tellus i 6	ja	14	ja	nee	2,45	14 uur
I-13	ja	13,3	ja	nee	2,3	6,5 uur
I-16	ja	15,6	ja	nee	2,7	6,5 uur

* De TD pilot: samen met spaak app TD Talk of TD Snap

Spraakcomputer zonder aanraakscherm

Spraakcomputer zonder aanraakscherm	Oog-be- sturing	Scherm grootte inch	Mee- lees-scherm achter	Omgevings-besturing	Ge-wicht kg	Accu / normaal gebruik	Bijzonder-heden
EyeComm van Commap	ja		nee	ja			ook email, internet

Of en waar je voor vergoeding van je Communicatie hulpmiddel in aanmerking komt, hangt af van je zorgindicatie. Leveranciers van deze hulpmiddelen weten hoe je vergoeding kunt aanvragen.

Je woont thuis

Je woont in een instelling én je hebt een Wlz-indicatie met behandeling

Een Wlz-indicatie betekent dat je in een instelling woont. Als je ook behandeld wordt kun je een aanvraag doen bij het zorgkantoor. Je krijgt de verstrekking in bruikleen van het zorgkantoor.

Je woont in een instelling én je hebt een Wlz-indicatie zonder behandeling

In deze situatie vraag je het hulpmiddel aan bij de zorgverzekering, je gebruikt daarvoor de documenten zoals  beschreven bij thuis wonen. Je krijgt je hulpmddel in bruikleen van de zorgverzekeraar.

Andere mogelijkheden 

Je kunt de communicatie-hulpmiddelen ook zelf kopen. Veel mensen halen in zo'n situatie geld op bij vrienden en kennissen, bijvoorbeeld via Crowd Funding. Als je niet verzekerd bent kun je soms een deel van de kosten vergoed krijgen via het CAK (Regeling gemoedsbezwaarden). Soms zijn er ook lokale fondsen of kerkelijke organisaties die financieel kunnen helpen. Vraag ernaar bij jouw gemeente.

Belgie

In Belgie is het wat anders geregeld. Kijk op tegemoetkoming hulpmiddelen voor personen met een handicap.
Je kunt ook advies vragen aan de leverancier van je hulpmiddelen.

Juni 2025 verscheen een artikel over deze Keuzehulp in het Ergotherapie Magazine. Download hier het volledig artikel