Als je zelf niet (meer) makkelijk kunt draaien en/of verplaatsen in bed. Of als het komen van lig naar zit op de rand van het bed om op te staan (steeds meer) moeite kost. Of als je bij draaien, verplaatsen of transfers uit bed ondersteuning krijgt van iemand. En je zoekt een manier waardoor het voor jou of jullie beiden makkelijker en prettiger wordt. Dan zou deze keuzehulp jou kunnen helpen aan een slim alternatief.
Laatst gewijzigd op 6 februari 2024 door Scouters
Als je thuis woont worden grotere hulpmiddelen soms vergoed door je zorgverzekering. Door contact op te nemen met je zorgverzekering of te kijken in het reglement hulpmiddelen (van je zorgverzekering) kun je eventuele vergoedingen nagaan per hulpmiddel. Vaak is er een brief van een ergotherapeut, arts of verpleegkundige vereist. Enkele hulpmiddelen (gelinkt) aan het draaien en verplaatsen in bed of transfer uit bed, zoals een tillift of pakpaal vergoedt de WMO. Mocht je twijfelen, dan kun je een ergotherapeut inschakelen. Hij/zij zal dan meedenken over je hulpvraag. Kan je adviseren over een mogelijke (gedeeltelijke) vergoeding via je zorgverzekering of de WMO, kan je helpen bij je WMO-aanvraag en/of je ondersteunen bij de afspraak met een leverancier voor een demonstratie en eventuele proefperiode. Je vindt een ergotherapeut bij jou in de buurt via Ergotherapie Nederland.
Bij kleinere hulpmiddelen is het vaak lastiger om een vergoeding te krijgen, deze moet je vaak zelf aanschaffen. Ook is er een verschil in vergoeding indien je het hulpmiddel korter als een half jaar nodig hebt (zorgverzekering) of voor een langere periode of permanent (mogelijk een optie via WMO). Elke gemeente heeft hiervoor een eigen beleid en vergoedingsmogelijkheden. Op Scouters staat meer informatie over de vergoedingsmogelijkheden van hulpmiddelen.
De keuzehulp Draaien en verplaatsen in bed helpt je aan de hand van 5 vragen een goede keuze te maken.
Van liggen in bed tot zit komen, met slechts één functionele hand
Voorwaarden die Thuiszorg organisaties stellen bij zorg op bed
Het is belangrijk om de hulpmiddelen, die je gebruikt regelmatig te controleren.
Dit geldt zowel voor eventuele schade die ontstaat door het gebruik, dus door slijtage na verloop van tijd, als mogelijke schade nadat het hulpmiddel in de wasmachine is geweest. Handleidingen van hulpmiddelen attenderen altijd om hier bedacht op te zijn, en voor je veiligheid geen hulpmiddelen te gebruiken met (zichtbare) schade.
Daarnaast is het ook belangrijk om voor aanvraag/aanschaf er verzekerd van te zijn dat hulpmiddelen gecombineerd (aan elkaar bevestigd) mogen worden. Bijvoorbeeld een plafondlift van merk X, en tillaken of transferlaken van merk Y mogen niet klakkeloos met elkaar gecombineerd worden. Check dit dus op voorhand goed bij de leveranciers.
Stel je bed goed in zodat je niet ongewild verschuift als je eenmaal goed ligt. Als je een hoog/laag bed hebt, kun je dit doen door de been- en hoofdsteun zo in te stellen dat je ongewild naar beneden verschuiven voorkomt. Als je ligt verstel dan altijd eerst je beensteun, en pas als tweede je hoofdsteun. Indien je eerst (of alleen) je hoofdsteun omhoog zou zetten schuif je namelijk naar het voeteneind.
Gebruik positioneringskussens om je te ondersteunen zodat je in een prettige houding blijft liggen. Dit kan met een klein kussen tijdens de zorgmomenten als je even op je zij moet liggen omdat iemand anders jou verzorgt op bed, en je hierbij ondersteuning nodig hebt. Maar een positioneringskussen of indien nodig een combinatie van positioneringskussens en ondersteuning kan ook wenselijk zijn voor een goede lig- en lichaamshouding tijdens het rusten en slapen. Deze kussens, wigkussens, rollen en steuntjes zijn in diverse soorten, materialen en maten beschikbaar. Meerdere leveranciers bieden ze aan. Laat je over de mogelijkheden die passend bij jouw situatie kunnen zijn informeren door bijvoorbeeld Innocare, Vendlet, ATO FORM, JOYinCARE en Etac.
Als je je bijna helemaal zelf kunt verplaatsen is misschien een van de onderstaande hulpmiddelen (of een combinatie) een passende optie voor jou.
Hoeslakens of onderlakens met een glad middenstuk maken het draaien en verplaatsen in bed makkelijker. Het draaien kost door het gladde materiaal ook minder moeite. Als je met je voeten kunt afzetten op het matras, kies dan een versie waarbij er onder je voeten geen satijn zit. Kun je niet afzetten met je voeten, dan is het fijner als het gladde stuk doorloopt tot onderaan je bed.
De katoenen zijranden werken als anti-slip, hierdoor glij je niet uit bed. Hierdoor kan het gladde hoeslaken of onderlaken blijven liggen. Je kunt er dus op slapen.
Er zijn verschillende versies afhankelijk van je lichamelijke mogelijkheden, lichamelijke klachten, afmetingen van je matras en je persoonlijke voorkeur kun je hierin een keus maken.
Met een bedbeugel, ook wel opstabeugel of transferbeugel genoemd, kun je gemakkelijker in en uit bed stappen of omdraaien in bed.
De onderzijde van de bedbeugel moet vaak onder het matras worden geplaatst, waardoor ze soms ook in bedden met een bed ombouw passen. Het is voor extra stabiliteit aan te raden om de bedbeugel aan de bedbodem te bevestigen.
Als je een elektrisch verstelbare lattenbodem hebt, is het belangrijk om extra op te letten bij het bepalen van de juiste positie van de bedbeugel. Zodat je enerzijds de beugel makkelijk kunt vastpakken en gebruiken, maar anderzijds geen schade aan je bed krijgt.
Het kan namelijk zijn dat de ideale positie (afstand) om de bedbeugel te gebruiken net op een scharnier van de lattenbodem zit. Je kunt dan indien mogelijk de positie iets aanpassen.
Indien het niet mogelijk of gewenst is om de bedbeugel onder je matras en op de lattenbodem te plaatsen, kun je ook kiezen voor een bedbeugel vast aan het bed frame of aan een pakpaal.
Een pakpaal wordt tussen het plafond en de vloer geklemd en is in lengte verstelbaar. Je kunt je aan de beugel van de pakpaal optrekken om op je zij te gaan liggen, te gaan zitten en staan.
Een bed touwladder is een hulpmiddel dat je aan het bed frame of voeteneind van het bed vast maakt. Het bestaat in verschillende versies bijvoorbeeld met acht lussen of drie a vier sporten van plastic. Bij het gebruik van een touwladder is het wel vereist dat je beide handen kunt gebruiken, zodat je om en om de lussen of sporten kunt vastpakken. Op deze manier kun je actief van lig naar zit e.o. komen in bed of kun je naar voren komen zodat er bijvoorbeeld een kussen achter je geplaatst kan worden. Als je door gebruik te maken van de bedtouwladder tot zit bent gekomen, kun je eventueel ook je benen naar de bedrand schuiven.
Bekijk onderstaand filmpje hoe het werkt.
Een glijdeken is een hulpmiddel dat permanent op bed kan blijven liggen. Je kunt er dus op slapen. De glijdeken bestaat uit een tweedelige set: een deken waar je op ligt en een gladde hoes voor je matras. Door de glijdeken over de gladde matrashoes te schuiven kun je makkelijker draaien, schuiven en verplaatsen in bed.
Een papegaai, triangel, bedgalg of bedheffer zijn allemaal verschillende namen voor een handgreep die boven je bed hangt. Deze kan helpen bij het draaien en verliggen in bed. Soms lukt het ook om met behulp van een papegaai op de bedrand te komen zitten. Voorwaarde hiervoor is dat je tijdens het rechtop komen zitten met de papegaai, genoeg rechtop zittend kunt raken om de papegaai los te kunnen laten, zonder uit balans te raken.
De papegaai kan vastzitten aan het plafond, aan een staande standaard, aan de muur, aan het ervoor bestemde frame van je hoog/laag bed of aan een pakpaal (paal geklemd tussen de vloer en het plafond).
Als je een papegaai aan je plafond of muur wilt hebben, laat deze dan vastmaken door een vakman, je moet er zeker van zijn dat je met je gewicht kracht kunt zetten aan de papegaai. Bedenk in dit geval op voorhand goed wat een geschikte locatie voor de papegaai en dus je bed is. Aangezien bevestigd aan de muur of plafond vrij definitief is, tenzij je de papegaai opnieuw laat bevestigen.
Als je voor een papegaai op een standaard kiest, controleer dan de ruimte onder je bed. De poten van de standaard moeten onder je bed passen. Als je voor een papegaai kiest die vast zit aan je hoog/laag bed. Neem er dan een van hetzelfde merk als je hoog/laag bed. Dan weet je zeker dat de buis van de papegaai goed vastzit in het frame.
Bekijk onderstaand filmpje hoe het werkt om hogerop in bed te komen.
Anti-slip materiaal kan gebruikt worden voor extra grip bij het afzetten met de voeten op het matras, zodat je makkelijker hoger in bed komt. Je kunt een anti-slip matje gebruiken, maar je kunt ook anti-slip sokken aantrekken. Ook bestaan er “voetenbankjes” dit zijn lichte blokken van antislip-materiaal waarop je met de voeten of handen af kunt zetten. Om zo hoger in bed te raken of in zittende positie meer/minder naar het midden van het bed te gaan.
Hulpmiddelen voor zelfstandig gebruik (vraag 1) kunnen soms ook gebruikt worden indien je hulp van iemand krijgt. Denk bijvoorbeeld aan het draaien op je zij door middel van een bedbeugel waarbij je tijdens het draaien een beetje ondersteuning krijgt van degene die jou helpt. Of het gebruiken van een bedpapegaai om hoger in bed te raken terwijl je op een glijzeil ligt en je hulp krijgt bij het verplaatsen. Afhankelijk van jouw situatie en mogelijkheden zouden sommige van deze hulpmiddelen ook voor jou een toegevoegde waarde kunnen hebben.
Maar bekijk dit kritisch voor de veiligheid van jullie beide en het beperken van de fysieke belasting voor degene die jou helpt.
Een verlengde arm maakt de arm van degene die je helpt als het ware langer. Het is een band met lussen die degene die jou helpt onder je been/benen kan doen. De verlengde arm is bedoeld voor het begeleiden van de benen, niet voor het optillen. Binnen de grenzen van het bed kan de verlengde arm ook gebruikt worden om hoger in bed te komen, hiervoor zijn wel twee helpers en een gladde ondergrond (satijn laken) nodig.
Een verlengde arm kan ook handig zijn voor bijvoorbeeld het positioneren van de benen in een ligorthese, of voetverzorging op bed door de verlengde arm met de lussen of clips vast te maken aan een tillift. Een verlengde arm kan indien nodig samen met een draaischijf of papegaai gebruikt worden naar of van de rand van het bed te draaien.
Bekijk onderstaand filmpje van een verlengde arm in combinatie met een draaischijf waarbij je makkelijker draait, terwijl je benen mee worden genomen.
Er zijn speciale gladde onder- en hoeslakens die het verplaatsen in bed makkelijker maken. Als je daarbij hulp nodig hebt van iemand anders, dan kan dit uitgebreid worden met een bijbehorend los trek- of steeklaken. Dit zorgt ervoor dat er minder wrijving is onder jouw lichaam en het draaien en verplaatsen makkelijker gaat.
Er bestaan verschillende versies trek- of steeklakens. Afhankelijk van jouw hulpvraag en mogelijkheden kun je hier een keuze in maken. Wil je bijvoorbeeld naar links en rechts geholpen kunnen worden, of is het ook nodig om je hoger in bed te kunnen helpen?
Heb je last van urineverlies waardoor het laken hiervoor geschikt moet zijn, of is dit niet van toepassing?
Een glijzeil of glijrol is gemaakt van glad materiaal. Zodra het onder jou is aangebracht kan het glijzeil of de glijrol gebruikt worden voor het draaien en verplaatsen binnen de grenzen van het bed. Gebruik een glijzeil of glijrol niet voor het opstaan bij een transfer uit bed naar bijvoorbeeld een rolstoel, dit is niet veilig, je kunt dan vallen.
Het aanbrengen van glijzeil of glijrol kan op verschillende manieren, door (met hulp) te kantelen op je zij kan iemand anders het achter jou aanbrengen. Of maak gebruik van de afroltechniek/uitvouwtechniek. Het is ook mogelijk om het glijzeil via de holte in de onderrug onder jou door te laten halen. Met een balein van een tilband/tilmat kan een glijzeil soms makkelijker en sneller worden aangebracht via de holte in de onderrug.
Bekijk maar eens onderstaand filmpje over het aanbrengen van een glijzeil door te kantelen.
De richting van aanbrengen is afhankelijk van de richting waarop je wilt verplaatsen. Bij het zijwaarts verplaatsen en draaien is het glijzeil open aan de kant van het hoofd en de benen. Bij het hogerop verplaatsen is het glijzeil dicht aan de kant van het hoofd en de benen. Het glijzeil is meestal alleen in de richtingen van de gesloten zijden te verplaatsen.
Gebruik glijzeilen waarbij het materiaal over elkaar glijdt door de vorm (tunnel of rol) of doordat het systeem bestaat uit twee losse glijzeilen die samen gebruikt worden. Bij een enkel zeil is er onvoldoende glijvermogen.
Bij het aanbrengen van een glijzeil/glijrol is het belangrijk dat schouders en heupen op het materiaal liggen. Je kunt binnen jouw mogelijkheden meehelpen door bijvoorbeeld af te zetten op het matras, je benen, armen en hoofd de goede richting in te draaien, of door middel van de papegaai de beweging mee in te zetten. Ook kunnen de instellingen van het bed hierbij helpen. Je kunt het voeteneind hoger zetten, zodat je met minder kracht naar boven verplaatst.
Tip van de ergotherapeut: als je wil afzetten op het matras maar je voeten glijden weg, kijk dan bij de hulpmiddelen van antislip materiaal bij vraag 1.
Verplaatsen in bed en kan je bijna niet meehelpen.
Twee losse glijzeilen die je samen en tegelijkertijd gebruikt kunnen een oplossing zijn als je zelf bijna niet mee kunt helpen en je een oplossing zoekt om met hulp makkelijker te draaien, verplaatsen of voor het aanbrengen van een tilmat. Door de losse glijzeilen kun je alle vier de richtingen op verplaatst worden en draaien, zonder halverwege de zorg de glijzeilen weg te halen en opnieuw in andere richting aan te moeten brengen. Er moeten wel twee mensen aanwezig zijn die jou met dit systeem helpen. Deze glijzeilen kunnen ook bij draaien en verplaatsen van obese mensen worden gebruikt, mits dit fysiek haalbaar is voor degenen die helpen.
Er zijn glijdekens die permanent op je bed kunnen blijven liggen. Ze komen als een tweedelige set: een deken waar je op ligt en een gladde hoes voor je matras. Er zijn versies die bedoeld zijn om jou met de hand te verplaatsen, maar als dit niet mogelijk of gewenst is, zijn er ook soorten die aan een plafondlift te koppelen zijn.
Bekijk onderstaand filmpje maar eens over het gebruik van een glijdeken bij een obese persoon:
Er zijn speciale gladde onder- en hoeslakens die het verplaatsen in bed makkelijker maken. Als je daarbij hulp nodig hebt van iemand anders, dan kan dit uitgebreid worden met een bijbehorend los trek- of steeklaken. Dit zorgt ervoor dat er minder wrijving is onder jouw lichaam en het draaien en verplaatsen makkelijker gaat.
Er bestaan verschillende versies trek- of steeklakens. Afhankelijk van jouw hulpvraag en lichamelijke mogelijkheden kun je hier een keuze in maken. Als je bijna niet mee kan helpen is een steek-/ treklaken waarmee iemand anders jou vier richting op kan helpen het beste hulpmiddel.
Heb je last van urineverlies waardoor het laken hiervoor geschikt moet zijn? Kies dan een versie die hiervoor geschikt is.
Een tillaken, draagband of transferlaken is een laken dat permanent op bed ligt. Als je wilt draaien en verplaatsen in bed kan degene die jou helpt het laken vastmaken aan de plafondlift/tillift. Het laken zal nadat de lift zijn werk doet jou afhankelijk van de bevestigingsmanier en verplaatsingsdoel op je zij draaien of horizontaal tillen. Zodat je verplaatst kan worden in bed of zodat je bed bijvoorbeeld verschoond kan worden.
Er zijn ook smallere draagbanden die je in bed door middel van een tillift op je zij kunnen draaien. Deze banden zorgen voor een andere houding bij het liggen tijdens het rusten of zorgen ervoor dat je ten behoeve van je zorg tijdelijk op je zij ligt.
Het kussen is een W vormig kussen om jou op je zij te draaien op bed ten behoeve van verzorging. Het kussen wordt in rugligging onder je benen neergelegd, rechtopstaand gedraaid, waarbij elk been in een andere uitsparing ligt. Vervolgens draait degene die jou helpt je aan je schouder en bij het kussen op je zij, door jouw bovenste schouder een beetje naar voren te positioneren, kun jij los op je zij blijven liggen, en heeft degene die jou helpt beide handen vrij voor jouw zorg.
Een draaibed wordt op een hoog/laag bed gemonteerd. Het bestaat uit een glijlaken, een wentellaken, hand- en/of voetbediening en twee rolbuizen aan de beiden zijden van het bed. Het wentellaken draait om de rolbuizen waardoor je draait of verplaatst in bed. Zodra het systeem uitstaat beweegt het laken niet meer en worden de rolbuizen de bedhekken van het bed. Door de rolbuizen omlaag te laten kun je in en uit bed.
Zien hoe het werkt? Bekijk dan onderstaand filmpje:
Een bed dat automatisch en soms ook door middel van handbediening wisselligging geeft kan gebruikt worden als je zelf niet kunt draaien, verplaatsen en kunt gaan verliggen om zo doorligplekken en andere lichamelijke klachten te voorkomen.
Er zijn verschillende systemen, bij sommige uitvoeringen zorgt de extra aangebrachte “laag” op jouw matras voor deze wisselligging, soms kantelt het bed gedeelte volledig, en bij andere modellen kantelt de lattenbodem met jouw matras. Dit kan gebruikt worden tijdens de zorgmomenten, bijvoorbeeld om een tilmat aan te brengen, maar ook voor doorlopende wisselligging (in de nacht) zonder hulp van iemand anders.
Diverse hulpmiddelen genoemd bij vraag 1 t/m 3 voor het draaien en verplaatsen op bed, zijn ook in te zetten voor het draaien naar de rand van het bed.
Dit maakt het voor jou mogelijk om op te staan of een transfer te maken naar een rolstoel.
Als je een oplossing zoekt voor het draaien naar de rand van het bed, kijk dan naar de vraag die overeenkomt met jouw situatie; vraag 1 als je het verplaatsen in bed bijna helemaal zelf kan. Vraag 2 als je het verplaatsen in bed deels zelfstandig kan. Of bij vraag 3 als je wil verplaatsen in bed, maar bijna niet mee kan helpen.
Sommige hulpmiddelen voor zelfstandig gebruik zijn ook geschikt als je hulp van iemand krijgt.
De onderstaande hulpmiddelen zijn nog niet eerder beschreven, omdat ze specifiek geschikt zijn voor het draaien naar de rand van het bed.
Een zachte draaischijf bestaat uit twee ronde delen waarbij de binnenzijde is gemaakt van glad materiaal. Met een zachte draaischijf kun je zelfstandig van lig naar zit op de bedrand draaien en visa versa. Door op je zij te draaien of je billen omhoog te doen kan degene die je helpt de draaischijf onder je zitvlak leggen. Als dit een beetje lastig is kun je ook met 1 bil op de draaischijf gaan zitten. Pas hiermee wel op als je risico hebt op doorligplekken op je stuit.
Door middel van de instellingen van je bed (omhoog zetten van hoofdeind), gebruik te maken van een papegaai of ondersteuning te krijgen van degene die je helpt, kun je rechtop in bed komen te zitten. Door zittend op de draaischijf te draaien en tegelijkertijd je benen uit bed te doen, of hierbij ondersteuning te krijgen, kom je op de bedrand te zitten.
Degene die je helpt kan hierbij een verlengde arm gebruiken. Het bed dient dan wel laag te staan, zodat degene die je helpt zich niet vertilt.
Als je de draaischijf ook gebruikt voor de transfer van zitten op de bedrand naar liggen, leg dan je draaischijf niet te hoog of te laag in bed, zodat je na het draaien op de goede positie komt te liggen.
Een roterend bed helpt je van lig tot zit, en draait vervolgens het matras en de lattenbodem terwijl jij er op zit, richting de zijkant zodat je uit kunt stappen. Hierdoor kun je makkelijker en met minder inspanning in en uit het bed stappen. De zithoogte, stand van de rug en voeteneind zijn in te stellen met de afstandsbediening, waardoor je zo prettig mogelijk ligt, zit of op een goede hoogte geholpen kan worden. Let wel op of je je voeten bij het uitstappen voldoende onder je lichaam kan plaatsen om veilig op te staan.
Verschillende hulpmiddelen zijn geschikt tot en met een hoger gebruikersgewicht, of bestaan óók in een obese versie. Maar als je zwaarder bent is niet alleen het maximale gebruikersgewicht van je gekozen hulpmiddel van belang, maar ook het maximale gebruikersgewicht van de andere onderdelen van de oplossing. Denk aan de tillift waaraan jouw transferlaken of glijdeken is bevestigd. Of het totale gebruikersgewicht van jou op het bed inclusief de rolbuizen en het mechanisme van je draaibed.
Ook de breedte van het product is belangrijk. Doordat je breder en mogelijk langer bent, en bij een omwenteling of verplaatsing meer ruimte nodig hebt als iemand van een kleinere omvang. Daarnaast is ook de fysieke belasting als je hulp krijgt van een ander belangrijk. Het glijzeil kan wel een hoger gebruikersgewicht hebben, maar dan kan het alsnog veel moeite kosten om het goed onder jou te krijgen en te gebruiken.
Mogelijk is dan een permanente oplossing waar je op kan slapen, wat niet aangebracht hoeft te worden en bevestigd kan worden aan een tillift/plafondlift beter.
Diverse hulpmiddelen die bij vraag 1 t/m 3 van deze keuzehulp staan, zijn ook geschikt als je zwaarder dan 150 kg bent.
Hieronder worden enkele oplossingen genoemd, als de genoemde hulpmiddelen (oplossingen) niet passend zijn bij jouw hulpvraag, kijk dan voor meer opties bij de vraag die overeen komt met jouw situatie. Bekijk vraag 1 als je bijna volledig zelfstandig bent. Vraag 2 als je gedeeltelijk zelfstandigheid bent, of bekijk de hulpmiddelen bij vraag 3 als je bijna niet mee kan helpen.
Dit staat beschreven in de Zelfredzaamheidsradar bij mobiliteit
Als je hulp met wassen op bed nodig hebt van een thuiszorgorganisatie, laat je dan goed informeren voor je een bed koopt. Een seniorenbed is vaak niet hoog genoeg. En hulp aan iemand in een tweepersoons bed zal hoogst waarschijnlijk worden afgekeurd door thuiszorgorganisaties. Ook als een deel van het bed wel hoog-laag kan. Voor zorg op bed moet de hulpverlener namelijk om het bed heen kunnen lopen. Als de zorg door twee hulpverleners verleend moet worden, moet elk aan één kant het bed kunnen staan.
In het ergotherapie magazine verscheen een artikel over draaiwen en verpkaatsen in bed, download de pdf: